Bạo lực học đường: Cần nhìn thẳng vào những “lỗ hổng”

Trước tình hình bạo lực học đường có xu hướng ngày càng phức tạp và nghiêm trọng, Tạp chí Đời sống và Pháp luật đã có cuộc trao đổi thẳng thắn với TS. Vũ Thị Thu Hương, nguyên giảng viên khoa Giáo dục Tiểu học, ĐH Sư phạm Hà Nội, chuyên gia giáo dục độc lập để tìm ra nguyên nhân sâu xa của vấn đề.

ĐS&PL: Thưa Tiến sĩ, trước tình hình bạo lực học đường diễn biến phức tạp gần đây, đặc biệt là sau vụ việc đau lòng một nam sinh lớp 12 bị đâm tử vong, hay vụ nam sinh bạo lực với một nữ sinh ở Nghệ An thời gian gần đây, Tiến sĩ đánh giá thế nào về nguyên nhân của thực trạng này?

TS. Vũ Thị Thu Hương: Vấn đề này có nhiều nguyên nhân sâu xa, mang tính hệ thống mà chúng ta cần nhìn nhận một cách thẳng thắn.

Nguyên nhân đầu tiên và cốt lõi phải đến từ chương trình giáo dục của chúng ta. Chương trình học, kể cả chương trình mới, vẫn còn quá nặng về lý thuyết, học chữ mà thiếu sự kết nối với thực tế đời sống. Các em bị quan tâm quá nhiều về việc học kiến thức sách vở. Quyết định cho học sinh cấp 2 học bán trú đã vô tình "nhốt" các em cả ngày ở trường, thời gian dính chặt với trường lớp và sách vở.

Điều này khiến các em gần như không có kiến thức, trải nghiệm thực tế trong cuộc sống. Chính vì sự xa rời thực tế này, khoảng cách giữa kiến thức trong đầu đứa trẻ và cuộc sống bên ngoài ngày càng lớn.

ĐS&PL: Việc xa rời thực tế và thiếu va vấp như vậy dẫn đến những hệ lụy cụ thể nào đối với tâm lý và hành vi của các em, thưa  bà?

TS. Vũ Thị Thu Hương: Vì bị tách khỏi đời sống thực tế, trẻ không có cơ hội va vấp để học cách điều tiết cảm xúc. Khi ra ngoài cuộc sống, chúng ta gặp rất nhiều tình huống buộc mình phải kiềm chế, phải xử lý cảm xúc, từ đó mới hình thành kỹ năng.

Còn ở đây, đứa trẻ bị "gói" vào chữ và nghĩa nên không được va vấp nhiều, dẫn đến không thể điều tiết được cảm xúc của mình.

Bên cạnh đó, chương trình học hiện nay cũng không dạy cho các em cách ứng xử, ứng phó trong các tình huống mâu thuẫn với bạn bè. Kỹ năng giải quyết xung đột gần như không được đề cập. Một nguyên nhân nữa là việc trẻ chơi game quá nhiều, đặc biệt là các game bạo lực. Trong game, nhân vật có thể "chết đi sống lại". Điều này vô tình hình thành trong suy nghĩ của một số trẻ rằng người chết không phải là mất đi hoàn toàn mà có thể "tái sinh", đây là một nhận thức cực kỳ nguy hiểm.

Hai vụ việc bạo lực học đường gần đây gây xôn xao dư luận

ĐS&PL: Bên cạnh chương trình học, nhiều ý kiến cho rằng hệ thống kỷ luật trong nhà trường hiện nay cũng có vấn đề. Quan điểm của Tiến sĩ về điều này ra sao?

TS. Vũ Thị Thu Hương: Đây là một vấn đề cực kỳ nghiêm trọng. Vì áp lực từ một bộ phận phụ huynh và sự thay đổi trong quan điểm giáo dục, các hình thức kỷ luật có tính răn đe trong nhà trường gần như bị loại bỏ.

Ngày xưa, học sinh vi phạm có thể bị phạt úp mặt vào tường, nêu tên trước lớp, bị sao đỏ ghi điểm, hạ hạnh kiểm... Chính những điều đó khiến trẻ em biết sợ và có một "hàng rào" ngăn chúng không dám làm những chuyện nguy hiểm.

Nhưng bây giờ, các hoạt động giáo dục đạo đức, rèn luyện tư cách bị coi nhẹ. Gần đây, Bộ GD&ĐT còn đưa ra quy định khi học sinh vi phạm thì chỉ... viết kiểm điểm.

Vậy thử hỏi, trong trường hợp các em gây ra án mạng như vừa rồi, cũng chỉ viết kiểm điểm hay sao? Quy định này quá vô lý và khi được lan truyền, nó sẽ khiến những đứa trẻ hư không còn biết sợ là gì, cảm thấy không ai có thể cấm chúng làm bất cứ điều gì.

ĐS&PL: Như vậy có thể thấy trách nhiệm lớn thuộc về hệ thống giáo dục. Vậy theo bà, trách nhiệm này cần được phân định cụ thể cho những bên nào?

TS. Vũ Thị Thu Hương: Đây là trách nhiệm của tất cả chúng ta: Đầu tiên là Bộ Giáo dục và Đào tạo: Là đơn vị chịu trách nhiệm lớn nhất khi xây dựng một chương trình học còn xa rời thực tế, thời gian học quá dài và ban hành những quy định kỷ luật có thể chưa đủ sức răn đe.

Đối với nhà trường: Đã chưa làm tốt vai trò giáo dục đạo đức, chưa thuyết phục được phụ huynh về sự cần thiết của các biện pháp kỷ luật và chưa đồng hành hiệu quả cùng gia đình.

Gia đình: Nhiều bố mẹ quá nuông chiều con, chỉ quan tâm đến "thích" và "không thích" của con mà không giáo dục về những điều "được làm", "cấm làm" và "phải làm".

Cuối cùng là xã hội: Đã có một thời gian dài chúng ta đẩy mạnh việc quan tâm đến "cảm xúc" cá nhân mà coi nhẹ "lý trí" và "ý chí". Khi cảm xúc được đẩy lên quá cao, trẻ sẽ dễ có những hành vi tiêu cực khi không vừa ý.

TS. Vũ Thị Thu Hương, nguyên giảng viên khoa Giáo dục Tiểu học, ĐH Sư phạm Hà Nội, chuyên gia giáo dục độc lập

Giải pháp cần phải đến một cách đồng bộ

ĐS&PL: Từ những phân tích trên,  theo Tiến sĩ đâu là giải pháp căn cơ và đồng bộ mà chúng ta cần thực hiện ngay để giải quyết vấn đề này?

TS.Vũ Thị Thu Hương: Giải pháp cần phải đến một cách đồng bộ từ cấp cao nhất.

Thứ nhất, Bộ GD&ĐT nên xem xét thêm các quy định, đặc biệt là các quy định về kỷ luật. Cần có những hình thức xử phạt phù hợp, đủ sức răn đe và giải thích cặn kẽ cho phụ huynh hiểu. Đồng thời phải bố trí lại thời gian học, giảm tải lý thuyết, tăng cường hoạt động thực tế, hướng nghiệp. Chương trình giáo dục pháp luật cần được đưa vào từ sớm và phải thực chất, không phải lý thuyết suông.

Thứ hai, nhà trường và gia đình phải phối hợp chặt chẽ trong việc giáo dục đạo đức. Chúng ta cần có những cơ sở giáo dục chuyên biệt dành cho những đứa trẻ ngỗ ngược, cá biệt quá đà, thay vì để các em học chung trong môi trường phổ thông. Việc chuyển các em sang một môi trường khác phù hợp hơn cũng là một hình thức răn đe hiệu quả.

Bạo lực học đường không phải là câu chuyện của riêng ai. Nếu không có sự thay đổi quyết liệt và đồng bộ từ gốc rễ, những vụ việc đau lòng sẽ vẫn còn tiếp diễn.

ĐS&PL: Xin trân trọng cảm ơn Tiến sĩ