Trong thời gian gần đây, chắc hẳn các bậc phụ huynh và các em nhỏ đã không còn xa lạ với những cụm từ rộn ràng, náo nhiệt như "Baby Three," "sít rịt," "mắt nước long lanh," "mắt lé tinh nghịch," "mắt lè khe láu lỉnh," hay "mắt rưng rưng đáng yêu"... vang vọng khắp các trang mạng xã hội. Sức hút của những "em bé" này không chỉ giới hạn ở người lớn mà còn lan tỏa mạnh mẽ đến thế giới trẻ thơ, khiến các em mê mẩn, háo hức khám phá những hộp túi mù chứa đựng đầy bí ẩn.
Cơn sốt Baby Three, tương tự như những "cơn bão" Labubu hay Capybara trước đó, dường như sở hữu một "chất gây nghiện" đặc biệt, lôi cuốn một lượng lớn người hâm mộ. Xung quanh trào lưu này, vô số câu chuyện và ý kiến trái chiều đã nổ ra, từ những lo ngại về việc lãng phí tiền bạc, đến những mâu thuẫn gia đình khi con cái dùng tiền của cha mẹ để mua những món đồ chơi bị cho là vô bổ.
Baby Three dường như sở hữu một "chất gây nghiện" đặc biệt, lôi cuốn một lượng lớn người hâm mộ.
Tuy nhiên, nếu nhìn nhận một cách khách quan và thực tế, Baby Three thực chất chỉ là một loại đồ chơi thú nhồi bông. Bản thân nó không mang bất kỳ lỗi lầm nào. Điều quan trọng nằm ở thái độ, cách nhìn nhận và cách sử dụng của mỗi người đối với loại đồ chơi này.
Dẫu vậy, không thể phủ nhận một sự thật rằng Baby Three có khả năng "thao túng tâm lý" đáng kể, tạo ra một sức hút khó cưỡng không chỉ đối với người lớn mà còn đối với trẻ em. Vậy, câu hỏi đặt ra là: các bậc cha mẹ nên tiếp cận và hiểu rõ vấn đề này như thế nào? Làm thế nào để giúp con em mình không bị cuốn vào vòng xoáy của trào lưu này một cách tiêu cực?
Mới đây, trên trang Facebook cá nhân, Tiến sĩ, bác sĩ Anh Nguyễn, Trưởng Khoa Dinh dưỡng, Trung tâm Sức khỏe Phụ nữ và Trẻ em Edinburgh, Anh Quốc đã có bài viết phân tích sâu sắc về trào lưu chơi túi mù của giới trẻ, chỉ rõ những cơ chế tâm lý có thể tác động đến hành vi tiêu dùng của trẻ em ngay từ nhỏ.
Cạm bẫy tâm lý ẩn sau sự thích thú
Túi mù không phải là một hiện tượng mới. Nếu như ở Việt Nam, trào lưu này chỉ mới manh nha, thì tại các cường quốc phương Tây như Anh, Úc, và Mỹ, nó đã bùng nổ từ năm 2017, tạo nên một làn sóng tiêu dùng mạnh mẽ. Đến năm 2018, sức hút của túi mù đã được khẳng định khi lọt vào top những xu hướng trò chơi được ưa chuộng nhất tại Hoa Kỳ, chứng minh sức ảnh hưởng không thể phủ nhận của nó đối với thị hiếu của người tiêu dùng.
Nếu như ở Việt Nam, trào lưu này chỉ mới manh nha, thì tại các cường quốc phương Tây như Anh, Úc, và Mỹ, nó đã bùng nổ từ năm 2017. Ảnh: ZNews
Đáng chú ý, hình thức "săn túi mù ảo" (mua vật phẩm ngẫu nhiên trong các trò chơi điện tử) đã bị chính quyền Úc ban hành lệnh cấm, phản ánh sự lo ngại sâu sắc về những tác động tiêu cực của nó. Song song đó, nhiều quốc gia khác cũng đang ráo riết tìm kiếm các biện pháp quản lý hiệu quả, nhằm kiểm soát sự lan rộng của hình thức giải trí tiềm ẩn nhiều rủi ro này.
Sức mạnh của túi mù nằm ở khả năng khai thác triệt để một hiệu ứng tâm lý vô cùng mạnh mẽ: Cảm giác hồi hộp và phấn khích khi nhận được một món quà bất ngờ. Người chơi không thể đoán trước được vật phẩm nào đang ẩn chứa bên trong chiếc hộp kín, và chính sự bí ẩn, cùng với niềm háo hức chờ đợi, đã vô tình tạo ra một vòng xoáy tiêu dùng khó cưỡng.
Họ dễ dàng bị cuốn vào vòng lặp mua đi mua lại, với hy vọng tìm kiếm được món đồ mình mong muốn. Giáo sư Grimmer từ Đại học Tasmania, Australia, đã thẳng thắn chỉ ra rằng đây là một hình thức "thao túng tâm lý" tinh vi, trong đó trẻ nhỏ là đối tượng dễ bị tổn thương nhất do sự non nớt trong nhận thức và khả năng kiểm soát cảm xúc.
Túi mù hoạt động theo một nguyên tắc tương tự, tận dụng sự bất định để kích thích hệ thần kinh của người chơi.
Nghiên cứu sâu rộng của Giáo sư Grimmer tại Australia đã đưa ra một con số đáng báo động: Có đến 90% trẻ em dễ dàng trở thành nạn nhân của cơ chế thao túng này, trong khi tỷ lệ này ở người lớn chỉ là 30%. Sự chênh lệch đáng kể này cho thấy trẻ em chưa đủ khả năng để nhận diện và phân tích rằng túi mù thực chất là một chiến lược tiếp thị được thiết kế tỉ mỉ. Bên cạnh đó, hội chứng FOMO (Fear of Missing Out - Hội chứng sợ bỏ lỡ), nỗi ám ảnh thường trực về việc bỏ lỡ những trải nghiệm thú vị, càng thôi thúc trẻ khao khát sở hữu trọn bộ sưu tập, vô tình tạo ra áp lực không chỉ cho bản thân trẻ mà còn cho cả cha mẹ.
Để lý giải cho hiện tượng này, có thể viện dẫn lý thuyết "củng cố gián đoạn" (Intermittent Reinforcement) của Giáo sư Skinner, một trong những nhà tâm lý học hàng đầu thế kỷ 20. Trong một thí nghiệm kinh điển, Skinner đã huấn luyện chim bồ câu mổ vào một cần gạt để nhận thức ăn. Khi thức ăn được cung cấp một cách đều đặn và dễ dàng, chim chỉ mổ khi cảm thấy đói. Tuy nhiên, khi thức ăn xuất hiện một cách ngẫu nhiên và không thể đoán trước, những chú chim bồ câu bắt đầu trở nên ám ảnh, mổ liên tục vào cần gạt ngay cả khi chúng không hề cảm thấy đói.
Túi mù hoạt động theo một nguyên tắc tương tự, tận dụng sự bất định để kích thích hệ thần kinh của người chơi. Bộ não của trẻ sẽ trải qua một sự kích thích mạnh mẽ khi nhận được một phần thưởng không thể đoán trước, tạo ra một hành vi lặp đi lặp lại và dễ dàng dẫn đến nghiện. Trẻ em luôn nuôi dưỡng niềm tin rằng "mở thêm một hộp nữa, mình sẽ gặp may mắn", một ảo tưởng tương tự như cơ chế gây nghiện trong cờ bạc, nơi người chơi luôn hy vọng vào một chiến thắng lớn sau mỗi lần đặt cược.
Cha mẹ cần làm gì để giúp con miễn nhiễm "cạm bẫy tâm lý"?
Theo Tiến sĩ, Bác sĩ Anh Nguyễn, thay vì vội vàng phủ định hay la mắng, cha mẹ hãy thể hiện sự đồng hành và thấu hiểu. Khi con hào hứng kể về một trò chơi mới, dù đó là trào lưu "Baby Three" hay bất kỳ xu hướng nào khác, điều quan trọng là đừng vội bác bỏ hay trách mắng. Thay vào đó, hãy chủ động lắng nghe, đặt câu hỏi để tìm hiểu cùng con về trò chơi đó.
Việc thể hiện sự quan tâm chân thành sẽ giúp cha mẹ hiểu được động cơ, sở thích của con, đồng thời tạo dựng sự tin tưởng, gần gũi. Nếu cha mẹ phản ứng tiêu cực, trẻ có thể cảm thấy bị cô lập, xem bạn là "người cản đường" và có xu hướng giấu diếm những hoạt động, suy nghĩ của mình, khiến việc định hướng và giáo dục trở nên khó khăn hơn.
Cẩn trọng khi mua đồ chơi theo trend: Trước khi quyết định mua bất kỳ món quà nào cho con, đặc biệt là những món đồ chơi theo trào lưu, cha mẹ cần cân nhắc kỹ lưỡng. Hãy tự hỏi: "Món đồ chơi này có thực sự an toàn cho con không?", không chỉ về mặt chất liệu, tránh các chất độc hại, mà còn về tác động tâm lý, liệu nó có khuyến khích những hành vi tiêu cực, bạo lực hay không? Bên cạnh đó, cần xem xét liệu món đồ chơi này có dẫn đến thói quen tiêu dùng vô thức, khiến trẻ chỉ tập trung vào việc sở hữu mà không trân trọng giá trị sử dụng hay không?
Dạy trẻ tư duy phản biện: Một trong những cách hiệu quả nhất để giúp trẻ tránh xa những chiêu trò "thao túng tâm lý" là khuyến khích trẻ tự đặt câu hỏi và suy nghĩ một cách độc lập. Hãy tập cho trẻ thói quen tự hỏi: "Món đồ này có thực sự cần thiết cho con không?", "Con có thực sự thích nó hay chỉ bị ảnh hưởng bởi bạn bè, quảng cáo?", "Với số tiền này, con có thể mua được thứ gì ý nghĩa hơn không?", hoặc "Con có thể dùng tiền này để tiết kiệm cho một mục tiêu lớn hơn không?". Khi trẻ biết đặt câu hỏi và tự đánh giá giá trị của mọi thứ, việc bị "thao túng tâm lý" sẽ trở nên khó khăn hơn rất nhiều.
Hướng trẻ đến những bộ sưu tập có ý nghĩa: Thay vì chỉ tập trung vào việc sưu tập những món đồ chơi đắt đỏ, theo trào lưu, cha mẹ hãy khuyến khích trẻ sưu tập những thứ có giá trị tinh thần và trí tuệ hơn. Ví dụ, sưu tập sách (theo thể loại yêu thích), tem, huy hiệu liên quan đến một chủ đề lịch sử, văn hóa, khoa học, hoặc khuyến khích trẻ tự làm đồ chơi handmade, tự tạo ra những câu chuyện, trò chơi riêng. Điều này không chỉ giúp trẻ phát triển tư duy sáng tạo, khả năng giải quyết vấn đề mà còn bồi dưỡng những sở thích lành mạnh, bổ ích.
Giải thích về cơ chế "chờ đợi hồi hộp": Một trong những yếu tố khiến "túi mù" trở nên hấp dẫn là cảm giác hồi hộp, bất ngờ khi mở ra. Cha mẹ hãy giúp trẻ hiểu rằng sự hấp dẫn này đến từ hiệu ứng tâm lý chứ không phải giá trị thực sự của món đồ bên trong. Để trẻ hiểu rõ hơn, cha mẹ có thể cùng trẻ làm "túi mù" tại nhà với những món đồ nhỏ sẵn có, trang trí túi một cách hấp dẫn và tạo ra những quy tắc, trò chơi liên quan đến việc mở túi. Điều này giúp trẻ nhận ra rằng điều thú vị không chỉ nằm ở vật phẩm mà còn ở trải nghiệm và sự sáng tạo.
Dạy trẻ về tài chính cá nhân: Việc dạy trẻ về tài chính cá nhân từ sớm là vô cùng quan trọng. Hãy hướng dẫn trẻ quản lý tiền tiêu vặt bằng những phương pháp đơn giản, dễ hiểu như phương pháp chia lọ (mua sắm - tiết kiệm - từ thiện). Khi trẻ muốn mua "túi mù", hãy hỏi: "Con thích một túi mù không chắc chắn, có thể có món đồ con không thích, hay con muốn một món đồ con thực sự muốn, con đã tìm hiểu kỹ và biết rõ giá trị của nó?". Điều này giúp trẻ học cách đưa ra quyết định tài chính thông minh, biết ưu tiên những nhu cầu thực sự quan trọng và tránh lãng phí tiền bạc vào những thứ vô bổ.
