Ruộng muối Hòn Khói nằm ở một miền biển nhỏ chưa được phát triển nhiều về du lịch nằm trên địa phận xã Ninh Hải, huyện Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa. Với diện tích khoảng 400 ha, cánh đồng muối Hòn Khói được xem là một trong những cánh đồng muối lớn nhất Việt Nam.
Đặt chân đến bãi biển Dốc Lết nơi gần làng muối, du khách mới hiểu hết được vẻ đẹp mà thiên nhiên ban tặng cho nơi đây. Những bờ cát trắng mịn trải dài, nước biển trong veo xanh biếc và điểm khác biệt lớn nhất chính là sự hoang sơ và yên bình. Do vậy, những du khách tìm đến với Hòn Khói không phải vì điều gì cao sang mà đơn giản chỉ vì muốn được tận mắt chiêm ngưỡng về ruộng muối trăng tinh lấp lánh ngút tầm mắt và chứng kiến về sự vất vả trong cuộc sống mưu sinh của những diêm dân "chính hiệu" nơi đây.
Nghề làm muối ở Hòn Khói như là một món quà lớn được thiên nhiên ở vùng Biển Đông ban tặng cho xứ này. Đây Nhiều diêm dân lâu năm kể rằng ngày xưa ở đây là một vùng lau sậy, nước mặn nên không thể trồng trọt được một thứ cây gì và chẳng biết làm gì cho đến khi nghề làm muối xuất hiện. Trải qua bao thăng trầm, ngày nay, hơn 90% người dân tại đây vẫn gắn bó với nghề muối.
Ngay từ lúc tờ mờ sáng khi gà còn chưa gáy, những người dân nơi đây đã phải ra đồng để bắt đầu một ngày làm việc trên ruộng muối. Từ đó, hình ảnh về những diêm dân tần tảo trên ruộng muối lúc bình minh ửng hổng đã được các nhiếp ảnh ghi lại và trở thành những tác phẩm khiến bất kì ai chiêm ngưỡng cũng không khỏi trầm trồ.
Bắt đầu từ việc ngâm cát cùng nước biển, cát san đều, rắc muối mồi… rồi chờ nắng gắt lên lại đào, cào, vun, gánh... Những ụ muối ngày càng cao cũng là lúc mồ hôi của các diêm dân đổ xuống ngày càng nhiều.
Người làm muối ở đây phần đông là phụ nữ còn đàn ông thì chỉ đảm nhiệm việc cạo, cày những tảng muối dưới đáy ruộng rồi cào vun muối thành đống. Hình ảnh những người phụ nữ đầu đội nón lá, vai cong gánh muối, uyển chuyển bước đi, soi mình xuống những ruộng muối đã tạo nên một biểu tượng đẹp của người lao động - một vẻ đẹp rất riêng của diêm dân.
Thời gian thu hoạch là thời gian vui nhất ở Hòn Khói bởi rôm rả, hối hả của tất cả mọi người. Họ cùng nhau cào muối, gánh những gánh muối trắng tinh về điểm tập kết. Giữa không gian yên ắng, thỉnh thoảng lại có những tiếng nói cười lẫn trong hơi thở mệt nhọc. Khung cảnh bình dị nhưng đã tạo nên những bức tranh tuyệt đẹp và mang đầy ý nghĩa.
Ngoài sản xuất muối đất, diêm dân ở đây còn sản xuất hai loại muối là muối phủ bạt và muối tinh Nhật Bản. Muối phủ bạt thường được làm từ những ruộng muối lớn, có diện tích khoảng 1 ha, sau đó được phủ bạt và để khoảng 5 tháng sau sẽ thu hoạch.
Đối với muối tinh Nhật Bản, quy trình sản xuất cầu kỳ hơn: ruộng muối phải được lát gạch, đổ nước biển vào và phơi nắng 7 - 8 ngày mới thu hoạch. Sau đó, muối được mang đi xay mịn, rồi lại tiếp tục đem phơi nắng mới cho ra được thành phẩm cuối cùng. Hàng năm, cánh đồng muối Hòn Khói cung cấp cho thị trường khoảng 30.000 tấn muối các loại.
Cùng với sự phát triển của kỹ thuật, nghề làm muối bây giờ đã bớt đi những nhọc nhằn. Nếu ngày trước phải cào, phải gánh bằng đôi chân trần bước xuống ruộng thì nay ai cũng phải mang giày ống, mang găng tay cao su, muối đỡ ăn da diêm dân cũng bớt cực nhọc. Những đôi quang gánh đã không còn là phương thức duy nhất để vận chuyển muối mà giờ đã có xe cút kít, xe xúc hay những băng chuyền chuyển muối sau khi đã tập kết.
Nghề muối mỗi năm đều bắt đầu từ sau 23/10 âm lịch. Bởi theo truyền khẩu từ nhiều đời, "ông tha bà cũng không tha, làm cho cơn lụt 23 tháng 10", tức ngày 23/10 âm lịch hàng năm luôn có một trận lụt lớn kết thúc mùa mưa bão. Vì thế người làm muối phải đợi sau ngày ấy mới dọn ruộng và làm liên tục cho đến rằm tháng 7 năm sau. Mùa muối chấm dứt từ ngày này bởi từ đây sẽ chính thức bước vào mùa mưa. Những cơn mưa rào giữa mùa đôi khi cũng làm ảnh hưởng khá nhiều đến sản lượng muối trong năm.
Do vậy, thời điểm tốt nhất để tham quan ruộng muối Hòn Khói Nha Trang là từ giữa tháng 3 đến cuối tháng 6. Lúc này thời tiết ở đây có nhiều nắng và nhiệt độ khá cao, do đó nếu muốn lưu giữ lại những bức ảnh đẹp về ruộng muối thì bạn nên đi từ sáng sớm vào lúc 5 giờ hoặc buổi chiều khi hoàng hôn buông xuống từ 17h – 18h.
