Sán lá phổi là một loài giun dẹp, sống ký sinh ở phổi người, có thể gây bệnh ở bất cứ bộ phận nào trong cơ thể như: Phổi, não, tủy sống, cơ ngực, tổ chức dưới da, lách, ổ bụng, màng ngoài tim, cơ tim, trung thất, tử cung, ống dẫn trứng, buồng trứng, tinh hoàn, niệu quản,… nơi ký sinh chủ yếu là tại phổi.
Sán lá phổi có ở những thực phẩm nào?
Bệnh sán lá phổi do loài sán lá thuộc giống Paragonimus gây nên. Ở Việt Nam bệnh thường gặp rải rác ở các vùng miền núi: Lai Châu, Lào Cai, Sơn La, Yên Bái, Lạng Sơn…
Chu trình phát triển của sán lá phổi là sán trưởng thành ký sinh và đẻ trứng trong các phế nang của phổi. Trứng theo đờm xuống họng, rồi vào đường tiêu hóa khi bệnh nhân nuốt, sau đó được đào thải theo phân ra ngoài. Trong môi trường nước trứng nở thành ấu trùng, phát triển thành ấu trùng lông.
Ấu trùng chui vào ốc Bulimus phát triển thành ấu trùng đuôi. Ấu trùng đuôi rời ốc sống tự do trong nước sau đó xâm nhập vào loài giáp xác như tôm, cua đồng... Chúng cư ngụ trong loài giáp xác tạo thành nang trùng, là mầm bệnh gây nhiễm. Nếu người hoặc động vật ăn phải loài giáp xác bị nhiễm sán lá phổi, chưa được nấu chín như các món cua nước, tôm nướng, mắm cua đồng sẽ bị nhiễm bệnh.
Trong cơ thể người, ấu trùng theo đường tiêu hóa xuống dạ dày, đến ruột; rồi xuyên thành ruột vào ổ bụng. Sau đó ấu trùng xuyên qua cơ hoành vào phổi, cư ngụ ở các phế nang gây bệnh.
Ký sinh trùng sán lá thuộc chi Paragonimus gây bệnh sán lá phổi.
Ngoài phổi, ấu trùng có thể ký sinh ở màng phổi, phúc mạc, gan, não, có thể gây thương tổn hoại tử, với các triệu chứng lâm sàng như ổ áp xe. Bệnh xảy ra ở người, không tự khỏi nếu không được chẩn đoán và điều trị đặc hiệu. Sán lá phổi có tuổi thọ trung bình 10 – 15 năm.
Triệu chứng của sán lá phổi
Tùy thuộc vào giai đoạn phát triển của bệnh cũng như các bệnh lý nền kèm theo mà mỗi người bệnh lại xuất hiện những triệu chứng bệnh khác nhau. Tuy nhiên, vẫn có những triệu chứng xuất hiện do bệnh sán lá phổi điển hình, hầu hết các trường hợp bị bệnh đều có như:
- Rối loạn tiêu hóa thường là triệu chứng ban đầu của bệnh: Ngay sau khi nhiễm phải các loại ấu trùng sán thông qua việc ăn uống thì người bệnh sẽ có hiện tượng bị đau bụng dẫn tới tiêu chảy.
Rối loạn tiêu hóa thường là triệu chứng ban đầu của bệnh sán lá phổi
- Ở giai đoạn ấu trùng sán lá phổi đã di chuyển từ dạ dày lên đến vùng phổi thì người bệnh sẽ có triệu chứng tràn khí màng phổi hoặc tràn dịch màng phổi.
- Khi sán đã ký sinh tại phổi và sinh sản thì bệnh nhân sẽ xuất hiện nhiều triệu chứng bệnh rõ rệt hơn nữa, đặc biệt ảnh hưởng đến hệ hô hấp: Ho kéo dài, ho khạc đờm có kèm máu, đau tức ngực, sốt nhẹ, cơ thể dần yếu ớt, khả năng hô hấp bị hạn chế,...
Một vài trường hợp bệnh nhân có những triệu chứng bệnh khá phức tạp sẽ bị chẩn đoán nhầm giữa sán lá phổi với bệnh lao phổi. Thậm chí người bệnh có thể mắc phải 2 căn bệnh này cùng lúc.
Các biến chứng của sán lá phổi
Bệnh sán lá phổi là căn bệnh nguy hiểm thế nhưng khả năng phát hiện ra bệnh sớm lại khá khó khăn bởi bệnh thường phát triển âm thầm cho tới khi các ấu trùng sinh sôi nảy nở nhiều mới xuất hiện các triệu chứng bệnh rõ rệt.
Loại sán lá phổi nguy hiểm nhất chính là Paragonimus Westermani, chúng sẽ phát triển lớn tới mức to bằng đầu ngón tay và di chuyển trong phổi gây ra các hốc nang lớn. Thông thường trong mỗi nang trứng sẽ có 2 ấu trùng sống trong môi trường chất dịch màu đỏ, sán mẹ có thể tích tụ nhiều nang trứng thành một hốc nang trứng hoặc một chuỗi dài trong lá phổi. Chính vì vậy, người bệnh sẽ có triệu chứng ho kèm đờm có lẫn màu đỏ (máu cử người bệnh cộng với chất dịch trong nang trứng). Bệnh phát triển mạnh sẽ chuyển thành dạng mạn tính, các cơn ho sẽ xuất hiện thường xuyên hơn và mức độ ảnh hưởng cũng nghiêm trọng hơn tiến triển thành dạng mạn tính, đặc biệt người bệnh sẽ bị ho nhiều vào sáng sớm.
Loài sán Paragonimus Westermani thậm chí có thể lây lan và ký sinh lên cả các phủ tạng khác và một số cơ quan lân cận. Ở mỗi vị trí sán lá phổi ký sinh lại gây ra những biến chứng khác nhau:
- Ấu trùng Paragonimus Westermani ký sinh ở gan sẽ gây ra tình trạng áp xe gan, viêm gan,...
- Ký sinh ở phổi sẽ gây ra: Viêm phổi, viêm màng phổi
Người bệnh bị nhiễm sán lá phổi sẽ có triệu chứng ho kèm đờm có lẫn màu đỏ
- Ký sinh ở bụng gây viêm ruột, viêm phúc mạc, viêm tinh hoàn
- Ký sinh ở não là trường hợp nguy hiểm nhất: người bệnh có nguy cơ sẽ bị động kinh và dẫn tới tử vong khá nhanh nếu không kịp phát hiện.
Sán lá phổi còn có thể thay đổi tổ chức của các phế quản nhỏ và tổ chức bình thường gây ra tình trạng biến chuyển tổ chức biểu bì trụ sang tổ chức biểu bì lát tầng, sẽ hình thành các tổ chức xơ xung quanh nang sán.
Đặc biệt chú ý trường hợp bệnh nhân bị mắc bệnh lao phổi kết hợp với tình trạng sán lá phổi, đây được xem là trường hợp có nguy cơ gây tử vong cao nhất.
Chuẩn đoán sán lá phổi
Sau khi có các biểu hiện nghi ngờ, các bác sĩ sẽ chỉ định làm xét nghiệm như:
- Soi tươi: đờm, phân, dịch màng phổi tìm trứng sán lá phổi.
- Xét nghiệm công thức máu có thể có tăng bạch cầu ái toan.
- Xét nghiệm miễn dịch: ELISA sán lá phổi (+).
- Xquang ngực: Có nốt mờ, đám mờ, có hình hang nhỏ và chủ yếu ở vùng thấp (nếu sán ở trong phổi) hoặc hình ảnh tràn dịch màng phổi (nếu sán ở trong màng phổi).
- Chụp CT ngực: Dùng trong chẩn đoán phân biệt với một số trường hợp ho ra máu khác như ung thư phổi, giãn phế quản, lao phổi...
- Siêu âm ổ bụng: Tìm tổn thương sán lá phổi lạc chỗ.
Vì vậy, để phòng bệnh sán lá phổi cần lưu ý:
- Không ăn cua hoặc tôm chưa nấu chín cần. Ăn chín, uống sôi.
- Cần phát hiện sớm các trường hợp người bệnh sán lá phổi, điều trị dứt điểm nhằm hạn chế nguy cơ lây truyền bệnh.
- Chú ý tới chế độ ăn uống khoa học và lành mạnh.
- Vệ sinh tay và các dụng cụ chế biến thức ăn một cách sạch sẽ, đặc biệt là sau khi tiếp xúc với các loại tôm, cua, cá sống.
Tổng hợp
